یادداشت های هشت گانه درباره هلال احمر
چارچوب ماموریت هلالاحمر
حسین شریف آرا؛ مدرس موسسه آموزش عالی هلال ایران: پس از بیان فلسفه تأسیس جمعیت هلالاحمر که به منظور گشایش ذهن خوانندگان نگاشته شد، به تبیین چارچوب ماموریت آن می‌پردازیم، چراکه مبین دانشی عملی، جامع و گسترده از عزم راهبردی این جمعیت برای حصول به اهداف و مقاصد انسان‌دوستانه محسوب می‌شود. در آغاز باید بدانیم که ماموریت، عملیاتی‌ترین شکل و بیان از دیدگاه و فلسفه وجودی است. ماموریت، دلیل و چرایی فلسفه وجودی را در عمل به نمایش می‌گذارد، از این‌رو بیانی جامع، دقیق، شفاف و عملیاتی از موضوع ماموریت، بسیار ضروری است. ماموریت باید همواره تحت نظارت دقیق مفاد مندرج در فلسفه سازمان و رو به سوی افق‌های آینده باشد. هم‌راستایی و پیوستگی چارچوب و مفاد ماموریت با فلسفه وجودی، اساسی‌ترین شاخص در اندازه‌گیری جامعیت، درستی و صداقت آن است. ماهیت ماموریت، موضوعی عملیاتی به شمار می‌آید که در بستر زمان، مکان و شرایط درحال تغییر قرار دارد. بنابراین ضروری است که اصلاح سمت و سوی حرکت، بازبینی و تقویت مواضع عملیاتی و بازخوانی راهبردی آن، همواره در دستور کار قرار داشته و از اولویت ویژه برخوردار باشند.
تأمل در تعاریف مندرج در اساسنامه جمعیت هلالاحمر ایران و فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب‌سرخ و هلالاحمر، زمینه‌ساز تنظیم و توسعه چارچوب ماموریت جمعیت هلالاحمر در مسیر حرکت و مبین چگونگی فعالیت آن برای دستیابی به اهداف راهبردی در سطوح ملی و بین‌المللی است.
اساسنامه از یکسو جمعیت هلالاحمر را موسسه‌ای خیریه، غیرانتفاعی، مستقل و متعهد به قراردادهای بین‌المللی به شمار می‌آورد که پایبند به قانون اساسی و تعهدات کشور درمسایل امدادی و بهداشتی درمانی برون‌مرزی و درون‌مرزی است و نیز جمعیتی که با اهدافی همچون تلاش برای تسکین آلام بشری، تامین احترام انسان‌ها و کوشش در جهت برقراری دوستی، تفاهم متقابل و صلح پایدار میان ملت‌ها و حمایت از زندگی و سلامت انسان‌ها بدون تبعیض، درحال فعالیت است و ازسوی دیگر، فدراسیون بین‌المللی این جمعیت را همچون دیگر جمعیت‌های ملی، جمعیتی بر پایه داوطلبی و متمرکز بر محور جامعه می‌داند. جمعیتی که به‌عنوان معین دولت نه‌تنها تامین‌کننده انواع گوناگونی از خدمات بشردوستانه امدادی درحوادث طبیعی و غیرطبیعی است، بلکه مدافع اقشار آسیب‌پذیر است. جمعیتی که مروج و ارتقادهنده ارزش‌ها، حقوق و قوانین بشردوستانه در سطوح ملی و بین‌المللی است و ضمن همرایی و همکاری با دیگر ارکان نهضت و درنظرگرفتن ضرورت پایبندی به اصول و ارزش‌های بشردوستانه، پاسخگوی چالش‌های پیچیده بشردوستانه دنیای امروزی نیز است.
براساس آن فلسفه تأسیس و این تعاریف از ویژگی‌های ماموریت و در مطابقت با یک بررسی و تحلیل واقعی از شرایط موجود، هریک از جمعیت‌های ملی ملزم به ارایه بیانیه ماموریت خود هستند. بیانیه ماموریتی این جمعیت‌ها منعکس‌کننده عالی‌ترین و عملیاتی‌ترین دستور کار برای اداره راهبردی وظایف در صحنه‌های عملیاتی است. مطالعه، بررسی و تحلیل این بیانیه‌ها بیانگر شماری از موضوعات کلیدی و راهبردی است. موضوعاتی که به مثابه فصل مشترک، همه بیانیه‌های ماموریتی را در راستای تحقق اهداف بشردوستانه قرار می‌دهند.
این موضوعات کلیدی عبارتند از:
- استفاده پویا از توانمندی و ظرفیت بسیج‌شده انسان‌ها و جوامع و به‌ویژه نیروها و گروه‌های مردم‌نهاد داوطلب
- اقدام انسان‌دوستانه، فداکارانه و بدون تبعیض و جانبداری
- ایجاد و تقویت آگاهی و آمادگی مردم برای رویارویی با حوادث
- نجات جان و مال انسان‌ها در برابر پیامدهای حوادث طبیعی و غیرطبیعی
- مدافعه‌گری از اقشار بسیار آسیب‌پذیر جامعه و قربانیان حوادث طبیعی و غیرطبیعی
- کاهش آسیب‌پذیری و افزایش مقاومت و پایداری فیزیکی و روانی مردم در برابر تاثیرات مخرب حوادث
- ترویج اصول، ارزش‌ها و قوانین بشردوستانه در سطوح ملی و بین‌المللی
با توجه به این موضوعات کلیدی یک مدل برای بیانیه ماموریت جمعیت هلالاحمر می‌تواند این عبارت باشد:
جمعیت هلالاحمر ایران براساس اصول، ارزش‌ها و تعهدات انسان‌دوستانه ملی و بین‌المللی خود، فعالانه برای نجات و ارتقای زندگی اقشار بسیار آسیب‌پذیر دربرابر حوادث با ایجاد آمادگی‌های لازم، بسیج و تکریم انسانیت و روحیه داوطلبی و جامعه‌محوری، فعالیت می‌کند.
لازم به یادآوری است که با وجود قرار داشتن در شبکه‌ای واحد و برخورداری از فلسفه وجودی و هویتی یکسان، هریک از جمعیت‌های صلیب‌سرخ و هلالاحمر از ادبیات گفتاری و نوشتاری خاص خود برای تبیین بیانیه ماموریت خود استفاده می‌کنند. هرچند که همگی در بیان اهداف و انتخاب شیوه‌های اجرا، ملزم به رعایت اصول و ارزش‌های یکسان هستند. تفاوت در ادبیات گفتاری و نوشتاری بیشتر ناشی از تفاوت‌های موجود درحوزه شناختی فرهنگ‌ها و شرایطی است که به‌گونه‌ای فیزیکی و غیرفیزیکی بر رفتارها، کنش‌ها و واکنش‌های آنها تاثیرگذار است. برای مثال بدیهی است مردمانی که درحوزه‌های فرهنگی خاص خود با دسته مشخصی از اظهارات، حوادث و تاثیرات آنها مواجه هستند، از رفتار‌های خاص خود که در فرهنگ‌شان شکل یافته، پیروی می‌کنند. به عبارتی، آنان ضمن استفاده از الگوهای استاندارد در سطوح بین‌المللی، از الگوهای ملی خود نیز درهمان راستا و گاه برای تقویت وضع پاسخگویی موجود استفاده می‌کنند.
جمعیت‌های ملی همواره در ایفای ماموریت خود به‌عنوان معین دولت‌ها در پیروی از قوانین و مقررات کشوری از یکسو و حفظ پایبندی به اصول، ارزش‌ها، تعهدات و مقررات بین‌المللی ازسوی دیگر، با چالش‌های بسیار جدی مواجه‌اند. اجرای پویا، جامع و شفاف ماموریت بشردوستانه و انعکاس روشن و مستمر آن به مسئولان و مقامات ارشد، نهادهای تصمیم‌گیرنده، مردم و رسانه‌ها ازجمله عملیاتی‌ترین روش‌ها در دوری‌گزیدن از اینگونه چالش‌ها محسوب می‌شود. جمعیت هلالاحمر ایران باید به گونه‌ای مستمر به بازبینی فعالیت‌های خود در پرتو مفاد فلسفه وجودی و چارچوب ماموریت تنظیمی‌بپردازد. چنین اقدامی این سازمان را هرچه بیشتر به مفاهیم راهبردی همچون اثربخشی، کارآمدی، توان انسانیت، جامعه‌محوری و خدمات داوطلبی نزدیک‌تر می‌سازد. آشکار است که در این راستا، انجام هر اقدام سطحی که عموما از کارکردهای کوتاه‌مدت و نمایشی برخوردار است، جایگاهی نخواهد داشت.